LELO HORI , BAI LELO

 

Badaude oroimenean geratzeko joera duten esaldi batzuk. Esaera zahar batzuekin, liburu edo artikuluren bateko paragrafoekin edo zenbait “ospetsuk”asmatu dituzten esaldi ospetsu batzuekin gertatzen da. Niri, gehienbat, abestiekin gertatu zait. Rolling Stonesen lelo bat daukat grabatuta: "Ezin duzu beti nahi duzuna lortu, baina ahalegin handia egiten baduzu, merezi duzuna izango duzu". Iosu Exposito ere obsesionatuta zegoen esaldi horrekin, beste honekin pareka zezakeena: "Kontuz ibili nahi duzunarekin, lor zenezake eta". 

Azken hau, batzuek Oscar Wilde idazleari eta beste batzuek Txinako antzinako jakituriari egozten diote, baina, jakina, Felix Linaresi gogoratzea asko gustatzen zaio hau: "Txinatar batek duela milaka urte izan zuen zure burutaziorik argiena". Iosu bera oso zalea zen esaldi txundigarriak egiten: "Dena zahartuta egongo da eta gu hilda egongo gara" edota: "Gezurra da agintzen duena, harritzen zaituena, egia aspergarria da, frustrazio nazkagarria”. "Heroin", Lou Reeden abestiaren ahapaldi hura ere hunkigarria da oso: "Txutea jarioan hasten denean, guztiaz ahazten naiz, hiri honetako txotxongiloak, eta politikari guztiak soinu zoragarriak egiten eta hilerrian gorpu guztiak pilatuta". Esaldia nabarmenduta zegoen "Rock And Roll Animal" diskoaren barruko azalean. Kantua moztuta zegoen Espainiako edizioan; loriatzea eta zentsura izanik, kontsumoa sustatzeko ekaitz perfektua.       

Beste esaldi harrigarri bat John Lennonena da: "Bizitza beste plan batzuk egiten ditugun bitartean gertatzen zaiguna da" eta gertatu zitzaiona, beste plan batzuk zituenean, hil egin zutela da. "Seaska Kanta" abestian Xabier Letek ere bertso batzuk idatzi zituen, niregana maiz itzultzen direnak, seguru aski aholku jakintsu hori ez dudalako jarraitu: "Haunditzen zeranean ikusiko duzu isilik egoteak zenbat balio dun”. Ez da erraza zehatz jakitea noiz den hobe isilik egotea eta noiz hitz egitea, argi baitago beste esaera horrek dioena: "Hobe da bein gorri, ezen ez beti ori", hobe da zerbait desatsegina garaiz esatea, isilik egotea eta ultzera odoltsu bat eragitea baino, ezta? Ruben Bladesek eta Willie Colonek hirurogeita hamarreko hamarkadaren amaieran egin zituzten disko zoragarriak ere bokazio filosofikodun bertsoz beteta zeuden: "Si naciste pa martillo del cielo te caen los clavos" kantatzen zuen Rubenek "Pedro Navaja" abesti ospetsuan. 

Txikitan, "Los Tres Sudamericanos" taldearen lelo hark pentsarazten zidan: "Hiru gauza daude bizitzan: osasuna, dirua eta maitasuna. Hiru gauza horiek dituenak eskerrak eman diezazkiola Jainkoari”. Beraz, hori da dena? Eta ez dituenak? Zer? Izorratuta geratu behar du?... Victor Manuelek, "Un Corazón tendido al Sol" abestian, argi eta garbi hitz egiten zuen adiskidetasunari buruz: "Badakit egiazko lagunak zeintzuk diren: sekula ezer eskatzen ez dutenak eta beti emateko prest daudenak”… Esaldi asko artikulu honetatik kanpo geratu dira. Seguru asko, bidali bezain laster gogoratuko dut falta zitzaidan lelo zoragarri hura. Baina ez da faltako psikologorik esango didanik: "Hori gertatzen da, benetan ez zaizulako hain bikaina iruditzen". Aitak asko kantatzen zuen kopla herritar batekin amaitu nahi dut, "bluesaren" espiritua laburbil lezakeena: "Ez pentsa abesten dudalako bihotza alai dudanik, txoritxo hura bainaiz, kantatu ezean hil egiten dena".

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         

 

HORMAK ESANA

 Egunkari honetan bertan duela gutxi irakurri dut Bielorrusiak bere gida turistikoetan esaten duela «hormetan grafitirik aurkituko ez duzun herrialdea» dela. Nire haurtzaroko urteetatik, 60ko hamarkadan, nire herriaren erdiguneko eraikin handienaren fatxadako pintada bat besterik ez dut gogoratzen. Francisco Francoren aurpegia, legionario-txanoa buruan, ondoan lelo bat zuela: «25 años de paz». Moldez egina zegoen -falangistaren bat urte batzuk aurreratu omen zitzaion Banksyri- eta urte asko iraun zuen horma hartan.

70eko hamarkadan hasi ziren ikusten espraiz margotutako lehen aldarrikapen larriak: grebarako deiak, amnistia-eskaerak edo «herriak ez du barkatuko» erako leloak, diktaduraren ohiko gehiegikeria baten ondorio. Gauez idazten zituzten halako mezuak, ziztu bizian, eta, beraz, ez zen harritzekoa letraren bat falta izatea edo medikuaren errezeta bezain irakurtezinak izatea.

Trantsizioarekin eta alderdi politikoen legeztatzearekin batera, mural politikoen munduak urrezko aro bat ezagutu zuen. Garai hartako filmetan ikusten denez, ukabil, igitai, mailu, sinbolo antinuklear eta abarrekoak askotu egin ziren. Margotzeko orduan ez zegoen jada hainbesteko presarik. Oro har, agintariek nahiago zuten beste alde batera begiratu. Gogoan dut behin auto-stop egiten ari zen gazte frantses bat hartu nuela Donostian. Gure solasaldia oso arina izan ez zitekeen arren, miretsita zegoen, kaleak pintadez gainezka ikusi zituelako, eta esan zidan Frantzian ez zegoela «hainbesteko askatasunik». Barre-algaren eraginez, autoaren kontrola galtzear egon nintzen.

80ko hamarkadarekin batera, horma-irudi landuak hasi ziren ikusten zenbait fatxadatan, xehetasunez eginak, eta, askotan, erakundeek babestuak. Hamarkadaren amaiera aldera, hip-hop estetikako grafitiak agertu ziren. Hitz horiek, askotan, ulertezinak izaten ziren, koloretako hainbat espraiz idatziak, eta irudika zitekeen edozein azalera pintagarri hartzen zuten.

Aurreko hamarkadetako asmo propagandistikoak edo «kontzientziatzaileak» desagertu egin ziren erabat. Gizaki gehienontzat, hitz ulertezin horiek ez dute ezer adierazten. Fenomenoa «globalizazioa» delakoaren oso isla grafikoa da. Halako grafitiak oso antzekoak dira New Yorken, Caracasen edo Toronton. Lagun grafitigile batek behin aitortu zidan horietako artista bakar bati ere ez zitzaiola ardura ulertua izatea. Kontu nartzisista zela; nolabait, «Hau nire sinadura da» esatea bezala.

'Grafitiaren mezua' izeneko ikerketa batek, Florentziako Unibertsitateak argitaratua, honako ondorio hau atera zuen: «Grafitia hiri-tribu baten komunikabide bat da, kideak kohesionatzeko balio duena eta, aldi berean, bere kideen hierarkizazio bat sortzen duena, grafitigileek lortutako mailaren arabera. Kode bat ikasi behar da, ikusten ditugun piezak ulertu nahi baditugu; izan ere, aldez aurreko informaziorik ez duen ikusleak zikinkeriatzat har ditzake pieza horiek».

Dagoeneko 2021ean gaude, eta 80ko hamarkadako grafiti mota horiek jenderik gabeko etxeak, industria-hondakinak eta itxitako putetxeen hormak betetzen jarraitzen dute. Nik ez dut horma garbirik nahi Bielorrusiako prezioan. Gustuko dut mural ederrak ikustea, baina askotan, ohiko zirriborroen aurrean, ezinbestean, esaera fin hura datorkit burura: «Isiltasuna hobetzeko gai ez bazara, hobe isilik jarraitu».

DANBA!

Hemen gertatu zen

 Igandean, 10.45ean, arin-arin nindoan Bilborocken ospatzen zen disko-azokara. Bizkarrean motxila bat neraman, irratirako transmisioa egiteko aparailuekin, eta nire ondoan Eder zetorren, praktiketan dagoen lankide gaztea. Mesedetako Kaiatik aurrera gindoazela, bat-batean azalera handiko horma-irudi eder bat ikusi nuen. Ez ziren ohiko grafitiak. Marrazki handi eta koloretsu hura maitasunez eginda zegoen, originala zen oso eta xehetasunak erabat zainduta zituen. Gerora jakin dut Ruth Juan izeneko artistak indarkeria matxistaren aurka egindako salaketa dela, Bilboko Udalak babestua. Baina une hartan ez nekien ezer. Hain oharkabetuta nengoen kolore biziei begira, non ez bainion erreparatu lurrean zegoen porlanazko mugarri madarikatu bati -zeinaren funtzioa oraindik ez dakidan-. Bat-batean: danba!, ustekabeko estropezu bat, eta segundo batean airean hegaka ikusi nuen neure burua.

Eroriko inozo bat izan zen, ondorio larririk gabea, baina baita ustekabeko gertaera bat ere, zenbait egunetan minduta eduki nauena eta arrautza koloretsu bat nire eskuineko begi gainean ikusgai utzi didana. Handik pasatzen ari zen bikote bat ikara aurpegiaz etorri zitzaidan laguntzera, eta Eder, ziztu bizian, inguruko taberna batean eskatutako izotzez beteriko poltsa batekin agertu zen. Ez zen oso larria izan. Minutu batzuk barru azokan nengoen. Antolatzaileak, nire zain zegoenak, nire itxura galanta ikusi bezain laster lagundu ninduen. Minutu gutxiren buruan zuzenean sartu nintzen, buruko zauria eta belauna garbirik nituela. Uste dut nire zorabiotxoa ez zela batere nabaritu. Horrelakoetan ohikoa denez, hurrengo egunetan aspertu egin nintzen azalpenak emateaz.

Zauria ez zen aparteko gauza, punturik ere ez zidaten jarri behar izan, baina bekokian nuen 'Kandinski' horrek itxura patibularioa ematen zidan, eta azalpen bat eskatzen omen zuen. Birbobina dezagun: aurreko ostegunean,irrati-saioko bileran, gaiak erabakitzen ditugun horretan, igandean egingo zen disko-azoka bisitatzea proposatu nuen. Igande goizean berandu egin zitzaigun oinez joateko, eta metroa hartzea erabaki genuen. Zazpi Kaletako geltokian jaitsi eta kaleen artean igaro ginen Erriberako Merkatutik gertu ateratzeko. Beraz, esan dezakegu erabaki-kate baten ondorioa izan zela nire kolpea.Konexio hori erabaki izan ez bagenu, metroa hartu izan ez bagenu, kale horiek zeharkatu izan ez bagenitu, horma-irudiari erreparatu izan ez banio, baliteke orain buruan dudan koskor handi hori ez erakustea, baina nork ziurtatzen dit dena ondo aterako zela? Eroriko larriagoa izan zitekeela ere pentsa dezaket. Egun batzuk lehenago, garondoan kolpe handia hartuta hildako idazle baten liburuaren aurkezpenean egon nintzen. Norbaitek gu jaiotzea erabaki zuenetik, gure erabakien emaitza gara. Zalantzarik gabe, lehenago edo geroago akatsen bat izango dugu. Galtzada gogorraren gainean bat-batean barregarri eta minduta nire burua ikusi nuenean, antzerako eszena bat gogoratu nuen, ama protagonista zuena, urte batzuk lehenago. Nire erorikoa baino itsusiagoa izan zen hura, odol eta guzti, eta ospitalera joan ginen azkenean. Zorionez, ez zen horren larria izan. Ruben Blades handiak abesten zuenez: «Erabakiak egunero/ batzuek irabazi, batzuek galdu/Ave María / Erabakiak/Guztiak du bere kostua/ Egin apustua, herritar jende prestua!»

GOGOAN ZAITUZTET

 Gogoan dut erregela batekin jotzen gintuen moja hura. Gogoan dut nire oraingo adina oso urruna zela iruditzen zitzaidan garaia. Gogoan dut Athletic hura, Iribar izan ezik, bizkaitarrez osatua zegoena. Gogoan dut 'heriotzaren kalezuloa', non gizon bat erre zuten gasolinaz busti ondoren. Gogoan dut iturri publikotik edaterik ez genuenean, 'tifusa' zegoelako. Gogoan dut 'Lou Reed Live' diskoa erosi nuela Franco hil zen egunean. Gogoan dut lehen musu hura, nire herriko portuan: gozamena. Gogoan dut lehen sexu-harreman hura: hondamendi txiki bat. Gogoan dut gure aita 'Sasibil, mi caserío' komunean kantatzen ari zela. Gogoan dut Jose Mari Portellen gorpua, haren etxeko atarian, maindire batez estalia.

Gogoan dut Jon Idigoras, esanez: «Poliziak ETA deuseztatuko balu, hurrengo egunean beste hamar sortuko lirateke». Gogoan dut Ella Baila Solaren kontzertu bat Deustuko Garden diskotekan. Gogoan dut Josu Exposito, Moris rocker argentinarra nirekin elkarrizketatzen Delphos' diskotekako kamerinoetan. Gogoan dut Josu, Who taldeko kide guztiak imitatzen nire etxeko atarian. Gogoan dut, Zaramaren kontzertu batean, polizia eszenatokira igo zela bonba abisu baten berri emateko -inork ez zien kasurik egin-. Gogoan ditut institutuko lehen egunak, lagunik gabe eta ikaratuta.

Gogoan dut don Julio, irakurzaletasuna piztu zidana. Gogoan dut Menendez irakaslea, Roke 'Poeta' Mendez hil zuten egunean negarrez gelan. Gogoan dut Rolling Stonesen kontzertua Bartzelonan 1976. urtean; poliziak ke poto bat bota zuen eta segundo batzuez han bertan hilko nintzela uste izan nuen. Gogoan dut Rontegi zubian izandako auto-istripu hura, une batez han bertan hilko nintzela iruditu zitzaidan. Gogoan dut ikurriña lehen aldiz ikusi nuenean, poltsiko-egutegi 'subertsibo' hartan. Gogoan dut nire alaba zaharrena jaiotzeko unea, baldintzarik gabeko maitasun sentipen hura. Gogoan dut El Toyi boxealaria La Casillako aldageletan, bakarrik eta burumakur, borroka bat galdu eta kartzelara itzuli behar izan ondoren. Gogoan dut Basauriko kartzela, erreportaje bat egitera joan eta lagun batekin topo egin nuenekoa.

Gogoan dut Juan Carlos Eguileorrekin izandako egun ahaztezin bat. Gogoan ditut ziega militarreko hormak, odol lehorraren arrastoak zeuzkana. Gogoan dut etxe ezezagun batean esnatzea eta kale ezezagun batera irtetea ibilbide ezagunen baten bila. Gogoan dut ebakuntza amaitu eta gero esnatzea eta, hodei artean, alaba gazteenaren aurpegia ikustea. Gogoan dut punk bikote bat Londresen paseatzen 1977. urtean, mutilak lepotik lotuta zeraman neska, zakur kate batekin. Gogoan dut gabarra, jendetzaren aldarri artean itsasadarrean gora eta langile ilara luze bat, Bizkaiko Labe Garaietatik agurtzen; Patxi Alonso, Kike Martín eta hirurok txalupa batean ginen irratirako esatari.

Gogoan dut nire konpainiako sarjentua birao egiten PSOEk lehen aldiz irabazi zuen egunean. Gogoan dut Ched Khaled-ek Tunisian emandako kontzertua, operetako polizia hura, barrura pasa zitezkeenak hautatzen jendetza artean. Gogoan dut Josu ikusi nuen azken eguna, samindura irribarrean. «Egunen batean zure etxetik pasatuko naiz», esan nion. Gogoan dut, bai, Aritz Galarragaren 'Gogoan dut' liburua, baita Joseba Sarrionaindiaren 'Akordatzen' izenekoa ere, eta, nola ez, Georges Perec-en 'Je me Souviens: les Choses Communes' ere -Joe Brainarden 'I Remember' izenekoa ahaztu gabe-. Eskerrik asko lauoi zutabea inspiratzeagatik.

VULPES: GEHIEGI, GOIZEGI

 

Ez zuten ikono feminista izan nahi, ezta ezeren bandera ere. Pistols eta Ramones bezalako taldeak entzuten zituzten auzoko neska rockeroak ziren eta beraien punk-taldea sortu nahi zuten, kito. Egitasmoa 1980ko hamarkadaren hasieran sortu zen, Bilboko Irala auzoan, non MCD taldeak sortu ziren; haiekin era guztietako loturak zituzten.

Loles eta Lupe Vázquez ahizpak bateria eta gitarra, hurrenez hurren, Mamen Rodrigo ahotsa eta Bego Astigarraga baxua. Hilabete batzuetan beren lehen maketa grabatu zuten, kantu punkero eta aldarrikatzaile sorta bat, baina umore garratzez betea: «Inkisizion», 'Punkies de Plástico', 'Maria, Dulce Maria'... Garai hartan, tokiko irratsaio batzuetan eta Muskaria aldizkarian asko hitz egiten zen haietaz. Ikusteke zegoen nola funtzionatuko zuten zuzenean.

Leioako Unibertsitatean ikusi nituen lehen aldiz. Lekua, goizeko ordutegia eta publikoa ez ziren aproposenak punk-rock kontzertu bat gozatzeko, baina agian horrexegatik, probokazioak inoiz ez bezala funtzionatu zuen. Garai hartako jaialdi erdi inprobisatu haietako bat zen hura. Lehen abestitik argi geratu zen, mezu hura barneratzea, zailegia zela, bertaratutako gehienentzat. Haietako askok ez zuten punkaren aditzerik ere. Laster hasi ziren tontolapikoen graziarik gabeko graziak. Baina neskak ez ziren makaldu, ezta haserretu ere, emetasun ezberdinez betetako kantu harrigarri haiek deskargatzen zituzten, memeloak barregarri uzten zituztela. Nerabe batzuk ziren, munduari oihuka esanez beren anaiak bezain askeak izan nahi zutela, eurek ere gauaz gozatu, festan parte hartu eta dantza egin nahi zutela. Neskei hainbeste kalte egiten zien «maitasun» kontzeptu horretaz ozen trufa egin nahi zutela. Hilabete batzuetan, jotzen zuten leku guztietara joan ginen haiek ikustera, haien agertze hutsak eskemak apurtzen zituen nonahi… eta orduan eskandalua lehertu zen.

1983ko apirilean, taldea Euskadiko rockzaleen artean ezagunak izatetik Espainiako egunkari guztietako azalak betetzera pasatu ziren. Carlos Tenak zuzentzen zuen «Caja de Ritmos» saioak atal bat grabatu zuen Bilbon eta parte hartzera gonbidatu zituen. «Me Gusta ser una Zorra» abestia grabatu zuten: «Si tú me vienes hablando de amor/Que dura es la vida, el caballo me guía/permíteme que te dé mi opinión/Mira imbécil que te den por culo». Estatuko Fiskaltza Nagusiak euren kontrako kereila jarri zuen «eskandalu publikoa» leporatuta. Hortik aurrera dena zentzugabekeria huts bihurtu zen. Gaur egungo ikuspegitik, harrigarria da Rosa Montero, Camilo José Cela edo Francisco Umbral -beste askoren artean- lumen iritziak irakurtzea. Guztien artean munstro bat sortu zuten, egiarekin zerikusirik ez zuena.

Absurdoa halako moldez hazi zen, non haien emanaldiak zirku bihurtu baitziren. Gertaerak gainditu egin zituen eta banda desegin egin zen. Une hartan, ezkerra soslaiz jarri zen gaiarekiko, eta garaiko feminismoa, Lolesek ondo gogoratzen duenez, ez zen haiekin identifikatuta sentitu. Orain batzuek eta besteek etengabe aldarrikatzen dituzte. Badirudi azkenean justizia egin dela haiekin. «Too Much Too Soon» -«Gehiegi, Goizegi»- Johnny Thunderesen kantuaren adibide ezin hobea izan ziren neska berritzaile haiek.

 

JORGE HIRITARRA

 Utzidazu Jorge, nire laguna, aurkezten. Adin ertaineko herritarra da, eta bizitzatik pasatzen saiatzen da zarata handirik egin gabe. Zergak ordaindu eta gogor lan egiten du. Jorgek ezin du luxu handirik bere gain hartu, baina hainbat urtez lan gogorra egin ondoren, Errioxan udak igarotzeko etxebizitza bat eros dezake edota gama ertaineko auto bat. Jorgek ez du atentzioa ematen. Igandetako gehigarrien azaletan ez da inoiz agertuko, eta haren izena ez da inoiz prentsako lerroburuetan irakurri. Ez da, ez, «modako» tipo bat. Nahikoa du bere betebeharrak betetzearekin eta ingurukoei huts ez egitearekin.

Guztiz gizon hiritarra den arren, Jorge ez da batere tipo 'trendi' edo 'cool' horietakoa; ez du hizkuntza «inklusiborik» erabiltzen, eta ez du tatuaje bakar bat ere bere larruazalean erakusten. Jorgek ez du bere bizitzan gimnasiorik zapaldu, eta beraren itxurak ez du inoren atentzioa ematen. Nori interesatuko litzaioke halako tipo txepel bat?

Bada, Jorge interesatzen zaio Pedro Ugarte idazle bilbotarrari, eta aldiro protagonista bihurtzen du bere kontakizunetako batean. Egia esan, Jorge ez da beti pertsonaia bera. Batzuetan eremu aberatsagoetan bizi da, beste batzuetan auzo xumeagoetan, batzuetan ezkontza -nolabait- zoriontsu baten parte da eta beste batzuetan dibortzio -nolabait- zibilizatu bat jasaten du. Batzuetan Jorgek ezkutuko bizioren bat izan dezake, eta sarritan, errautsak baino ez diren familia-jatorri ponposo baten gehiegizko zama eraman behar du. Gizon hau ez da inoiz ekintza heroiko batean protagonista izango, berez edozein indarkeria motaren aurkakoa da, baina noizean behin, ia konturatu gabe, beraren ukabilak memelo baten aurpegian egiten du talka.

Manuel Vázquez Montalbanen Carvalho detektibearekin gertatzen zitzaidan bezala, Pedro Ugarteren ipuinetako pertsonaia nagusia idazlearekin identifikatzeko joera dut, eta ezin dut saihestu kontakizun horietako asko beraren esperientzian oinarritzen direla susmatzea. Hala ere, berak liburuaren aurkezpenean argi utzi zuen: «Txundituta nauka kontakizun bat bizitza errealean oinarrituta egoteari ematen zaion garrantziak. Istorio bat benetako gertaeretan oinarritzeak, literaturaren ikuspegitik, ez du garrantzi handirik. Istorio batek ez badu funtzionatzen literaturaren ikuspuntutik, nik nahiago dut erreportaje edo artikulu moduan ezagutaraztea».

'Antes del Paraíso' Pedro Ugarteren azken ipuin-bilduma da. Liburu honetan, Jorge bat aurki dezakezu, larunbat goizaldean alaba kiroldegi urrun batera eramateko gidatzen duena, edo beste Jorge bat bere aitari kontzesionarioz-kontzesionario laguntzen diona, inoiz erosiko ez dituen gama altuko autoak probatzeko. Bada, halaber, Jorge bat, bere lanak behartuta, zentzugabeko teknizismoak ingelesez erabiltzen dituena, eta beste bat, zeinaren semea baita leinu baten oinordeko bakarra.

Pedro Ugarteren antiheroia familiako istorioen protagonista da; iraganetik datorren eta garai berrietara gero eta okerrago egokitzen den familia-eredu horretakoa. Istorio horietan, gutariko askok islatuta ikus ditzakegu gure buruak. Samurtasuna, ironia, eta nostalgia tanta batzuk nabariak dira beraren prosan. Vázquez Montalbánek berak idatzi zuenez: «ia guztiok errugabe gara».

SOLDADUSKA ALUAREN ISTORIOAK

Hogei urte dira derrigorrezko soldaduska desagertu zela. Hogei urte 'untxirik' eta 'birraitonarik' gabe. Hogei urte nobatadarik eta sarjentu 'txuskerorik' gabe. Hogei urte 'soldaduska aluaren istorio' berririk gabe, halako batailatxoak kontatzeko prest daudenak gutxi ez badira ere.     

Urtemuga honen kontura hedabideak oroitzapenez bete dira, eta askotan, mugimendu antimilitaristek izandako papera ahaztu da erabat. Komeni da gogoratzea soldaduska indarrean dagoela Grezian, Austrian, Finlandian, Danimarkan, Estonian, Lituanian, Zipren eta Norvegian, besteak beste. Suediak duela hiru urte berreskuratu zuen, 2010ean kendu ondoren. Beste adibide batzuk Brasil edo Israel dira, non bai gizonek eta bai emakumeek egin behar duten zerbitzua. 1982. urtean, nik ere izan nuen esperientzia hori bizitzeko aukera. Nire ikasketa-luzapena baliogabetuz gero, Gasteizen egiteko aukera izango nuen. Ez nuen bitan pentsatu. Lehen diskoa grabatu berri genuen Zaramakoek eta taldeko gainerako kideekin batera aritzeko aukera zen hura. Kontzientzia-eragozpena erlijio kontua zen, gehienbat, eta intsumisioa ez zen artean existitzen. Askotan esaten da soldaduska 'denbora galtzea' zela, eta egia da, baina ezin uka horrelako esperientzia batetik gauza asko ikas daitekeela. 

Nik, adibidez, hurkoarengan konfiantza galtzen, etxean nuenaren balioa estimatzen edota 'miliziaren balioak' erabat gorrotatzen ikasi nuen. Askotan esaten den legez, lagun minak egin nituen han, bai, baina batzuetan adiskide haiek ia ezezagun bihurtu ziren koartelaren testuingurutik at. Izan ere, ez dago gaizki bizitzan behin hau sentitzea: askatasuna, higienea, kultura, osasuna eta, oro har, 'bizi-kalitatea' deritzoguna, egun batetik bestera desager daitekeela. Gauza bat da zure gurasoek antzinako kontuak kontatzea, eta beste bat norberak gorriak eta bi pasatzea. Ez, soldaduska Ceutan egin ez nuen arren, hurbil egitea ere ez zen panazea izan. Nire hurrengo helmuga Donostiako kuarteleko mendiko brigada izan zen. Besteak beste, Pirinioetan neguan maniobrak egitearen atseginak ezagutu nituen eta mandoen ukuiluetan guardiak egiteko aukera izan nuen. Gure brigadako bi soldadu elektrokutatuta hil ziren istripu izugarri batean, eta beste batek bere buruaz beste egin zuen, tiro bat jota. Hiruretako bat ere ez zen prentsan agertu. 

Utzikeria ergel batengatik, guardia batean, ziegan amaitu nuen eta horrek aukera eman zidan hamabost egunetan zehar nolabaiteko kartzela esperientzia bat ezagutzeko. Haiek «berunezko urteak» ziren; gure agintariak eta soldadu asko paranoia hutsean bizi ziren. Jakina, kantinan beti aurki zenezakeen behar beste alkohol merke, eta trapitxeoak ugaltzen ziren ohatze artean. Hamalau hilabete amaigabe haiek nire baitara itzultzen dira aldiro, amesgaizto edo oroitzapen gisa. Ahal nuen neurrian, armak hartzeari uko egiteko adorea izan zutenei lagundu nien gero. Eskertzekoa benetan mobilizazio horietan lortu izana. Batzuetan esaten da soldaduskaren beste bertute bat omen zela jatorri desberdineko jendea ezagutzeko aukera izatea. Hobe Erasmus edo mota guztietako trukeen bidez egitea. 'Soldaduska Aluaren Istorioak' dibertigarriak izan daitezke, bai, baina komikietan.