TRANPAK

Jordi Evolek aspaldi ez zigun eskaintzen erreferentzia-kazetari bihurtu duen elkarrizketa horietako bat. Pau Donesi egin ziona ederra eta hunkigarria izan zen, bai, baina beste une ahaztezin horietaz ari naiz, non elkarrizketa, lerroburuak betetzeraino iritsi baitzen. Kasu batzuetan, Jaume Matas Balear Uharteetako presidente ohiari egin zionarekin gertatu zena, esaterako, inpaktua hain handia izan zen, elkarrizketatuak justiziaren aurrean amaitu zuela. Informazio Zientzien Fakultateko irakaslea banintz, nire ikasleei erakutsiko nieke, ezbairik gabe, Jordik Santiago Carrillori egin ziona. 

Elkarrizketa hura politikariaren abisu serio batekin hasi zen: «Gerra garaian Paracuellos de Jaramako sarraskian gertatutakoa hizpidera ekartzen baduzu, Luis del Olmori Cope katean egin nion gauza bera egingo dizut, jaikiko naiz eta alde egingo dut». Baina ez, azkenean Jordik maisutasunez, nahi zuen esparrura eraman zuen kalaka, Carrilloren aitorpena lortu arte: «Gerra zen, eta gerran etsaia garaitzeko hil egin behar da».

Evolek eta haren taldeak merezitako ospea lortu dute, mota guztietako ustelkeriak eta praktika txarrak agerian utziz. Hori dela eta, kazetariaren aurrean esertzen direnek, batzuetan, beren izena garbitu nahian egiten dute. Hori zen, nire ustez, joan den igandean gertatu zena. Eufemiano Fuentes, medikua da, eta haren karrera susmoak zikinduta dago. Beraren aurkako kondena irmorik ez dagoen arren, haren izena beti lotzen da «Puerto operazioarekin» eta legearen mugan dauden dopin praktikekin.

Esgrima-borroka moduko elkarrizketa horretan, kirol-medikuak argi utzi nahi izan zuen konta zezakeena baino askoz gehiago zekiela, eta zuen jarduna beti garaiko kirol-agintarien babespean egon zela. Eufemianok «esan gabe esan nahi zuen», baita hatzak harrapatu gabe salatu ere, eta hori oso zaila da. Noizbeinka «harrapatu nauzu» edo «zuri eta botilan» bezalako esaldiak esaten zituen, behar zuena baino gehiago hitz egiten ari zela iradokiz. Baina, egia esan, kakaren haizagailua martxan jarrita zuen une oro, botoia sakatzen zuen hatza beste batena zela simulatuz.

Susmoaren itzala hainbat frontetan zabaldu zen: Bartzelonako olinpiadetan lortutako dominak, FerminCachoren arrakastak, Reala bigarren geratu zen 2002-2003ko liga, Real Madrilen jarduera. Herri-kantuko baserritarrak bezala, Eufemianok harria bota eta eskua ezkutatzen zuen, baina zauriren bat egin zuen antza, Real Madrilek iragarri baitu medikuari kereila jarriko diola.

Askoz argiagoa izan zen, bai, ekialdeko herrialdeetan informazioak nola lortzen zituen deskribatzean. Eufemiano hara zihoan, Federazioak ordainduta, errendimendu handiagoa lortzeko trikimailuak ikastera. Bostehun dolarreko gutunazal batek hitz eginarazten omen zion espezialistarik hermetikoenari.

Elkarrizketa, labur esanda, nahiko amorragarria izan zen, baina ondorio batzuk, behintzat, argi utzi zituen: Kirol arrakastak lortu beharrak kargudun eta kirolari batzuek bidezidor tranpatiak bilatzea eragin du, eta egia osoa jakingo balitz, kirol-arrakasta asko berrikusi beharko lirateke.

Salatzen hasita, Eufemianok amaieran nabarmendu nahi izan zuena ere ez da gutxiesteko modukoa: «Zergatik ez ditu inork salatzen txirrindularia suntsitzen duten etapa-diseinu guztiz anker eta suntsitzaile horiek, ikuskizunaren mesedetan egiten diren horiek?».

 

ABADE BELTZAK

 

Noizbehinka, nire haurtzaroko Jainkoarekin topo egiten dut berriro. «Meza Santua» deitzen duten zeremonia horietan gertatzen da, ospakizun sozialen batek eraginda. Azkenaldian, zoritxarrez, hiletak izaten dira ia beti. Badirudi denboraren joanak ez diela zeremonia horiei eragiten. Hor jarraitzen dute hitz handiz betetako erritual horiek, urrutiko santu batek korintioarrei bidalitako gutuna irakurtzera igotako fededunak, betiereko bizitza zertan zetzan azaltzeko. Mezu biribil bezain kontraesankorrak, non dena sartzen den: maitasuna, Jainkoaren haserrea, merkatarienganako mespretxua, santua den sumisioa, mehatxuak, barkamena…

Hor jarraitzen dute, baita ere, eliz-mutilek, tunikaz jantzitako santu eta martirien irudi sufrikariozkoek eta nonahiko Kristo gurutziltzatuak, gu salbatzera etorri zen Jainkoaren semeak -itxuraz arrakasta barik- eta horretarako arra eta zuria izatea aukeratu zuenak. Gainera, koitoaren tramite gogaikarria kendu zion emakume zuhur baten sabelean egin zuen. Hor daude, halaber, Jainkoari «betiko haserre ez egoteko» edo gugan egin zituen «mirariak» eskertzeko erregutzen dioten kantu etsigarriak. Hirurogeiko hamarkadan, errepertorioa berritzeko saiakera bat egon zen, Gospel doinuekin eta ye-ye kantuekin, baina ez zuen gehiegi iraun.

Ekitaldi horien ingurua, erritualak eta soinu-banda, duela hamarkada askokoen oso antzekoak dira, eta erraza egiten zait mundura «onak izateko» ekarri gintuen Jainkoagan babesten zen haur hura nire baitan berreskuratzea. Hitz magikoa «fedea» zen. Apaiz eta mojen erretolika erlijioso hari buruz egiten zenituen galdera guztiek erantzun bera zuten: sinetsi egin behar duzu, fedea izateko zortea baituzu. Kito. Hileta erritual hauetan ere ohikoa da entzutea gaur fedea dugunok ez gaudela triste, badakigulako hildakoa orain «betiereko bizitzaz gozatzen ari dela». Horrek kontraste deigarria egiten du gertukoen negar atsekabetuekin, baina tira.

Ez, ez nuke esango, zorionez, egokitu zitzaidan nazional-katolizismo gaindosiaren ondorioz iritsi zitzaidan guztia kaltegarria izan zenik. Nire eskola-bizitzan izan ziren, besteak beste, apaiz eta moja adimentsu eta eskuzabalak, Biblia modu atseginean kontatzen ahalegindu zirenak, edo geroago Jesusen mezu sozialaz hitz egin zigutenak, edo, abortuaren edo dibortzioaren inguruko eztabaidak sustatu zituztenak. Baina bai. Arreta handiagoz begiratuz, gauza batzuk aldatu egin dira oraingo mezetan. Azken bietan, jatorri afrikarreko apaizak izan dira. Badirudi lan hori gehitu egiten zaiola migratzaileen esku uzten ditugun lanbideen zerrendari. Covid dela eta, «bakearen esku» gogaikarria ere desagertu egin da. Orain, jarlekuko bizilagunei begiratu behar zaie, eskua bularrean jarrita, betiko fideltasuna zin egingo bazenie bezala.

 Kasualitatez Lev Tolstoiren hitz hauekin topo egin dut berriki: «Pertsona baten bizitzari begira, ezinezkoa da fededuna den ala ez jakitea. Ortodoxia aldarrikatzen dutenen eta ez dutenen artean desberdintasunik baldin badago, ez da lehenengoen mesederako. Erlijio-ortodoxia sarritan pertsona ergel, krudel eta moralgabeen artean aurkitzen da; adimena, zintzotasuna eta zuzentasun morala fedegabetzat hartzen diren gizonen artean aurkitzen dira maiz». Amen.

 

ALLEN V. FARROW

 

«Woody Allenen filmeetatik zein duzu gogokoen? Erantzun baino lehen, hau jakin behar duzu: Zazpi urte nituenean, Woody Allenek eskutik heldu eta armairu itxurako teilatupe batera eraman ninduen, gure etxeko bigarren solairuan, ahuspez etzan eta anaiaren tren elektrikoarekin jolasteko. Gero sexu-erasoa egin zidan». Horrela hasten zen Dylan Farrowek, Mia Farrow-ren alaba adoptatuak, 2014an argitaratutako gutuna, zinegileak bere obra osoagatik ohorezko urrezko globoa jaso ondoren, hain zuzen. Gala hartan, Diane Keaton edo Enma Stone aktoreek, besteak beste, zuzendariaren bertuteak eta beraren zinemak emakumeei eman zien trataera goraipatu zituzten.

Egun haietan, laurogeita hamarreko hamarkadaren hasieran harrotutako hautsek, Allen lehen aldiz Dylanek salatu zuenean, iragan urrun batean galdurik ziruditen. Zinegilearen bertsioak, egia esan, nolabaiteko onespena lortu zuen iritzi publikoaren aldetik: Mia Farrow erresumindutako emakume bat omen zen, Woodyk, 21 urteko Soon-Yi alaba adoptatuarekin joateko utzi zuelako. Akusazioak manipulazio interesatuaren ondorioa izango ziren. Egia da: Ez dago Allenen aurkako zigorrik, izan ere, bere garaian fiskalak umea babestearren kargurik ez aurkeztea erabaki zuen. 1997an Woody Allen -orduan 62 urte zituen- Soon-Yirekin ezkondu zen -27 urte zituen- eta ordutik ezkontza egonkor eta bateratu baten irudia eskaini dute.

Zinemagintzan jo eta ke jarraitu zuen, eta ez zirudien haren ospea arriskuan zegoenik. Baina orduan gutuna iritsi zen. Eta, ondoren, Rowan Farrow anaiaren babes publikoa. Rowanek Pulitzer saria irabazi zuen, Harvey Weinstein Hollywoodeko handikiaren bortxaketa kasu ugariren inguruan egindako ikerketengatik, hain zuzen ere. «Me Too» mugimendua lehertu zen eta Woody Allen berriro susmopean zegoen. Egia da, baita ere, Jose Luis Rebordinos Zinemaldiko zuzendariak esan zuena: Allen ez dago inongo auzitegik kondenatuta, eta, beraz, errugabetasun-presuntziorako eskubide osoa dauka. Egia da, halaber, Allen Moses-ek, Farrowren beste seme batek, zinemagilea defendatzen duela eta Mia Farrowri bere etxean giro «toxikoa» sortzea leporatzen diola.

Askotan errepikatzen den baieztapena da hau: «Egilea bere obratik bereizi behar da». Frogatua dirudi Einsteinek bere emaztea esklabotzat hartzen zuela, Picassok zigarrokinak itzaltzen zituela bere maitaleen masailetan edo Rinbaudek bere bizitzaren zati handi bat esklabo merkataritzan eman zuela. Dylanen galderari erantzunez, nik ez nuke oso ondo jakingo zein film den nire gogokoena: haren pelikula askorekin ederki gozatu dut eta askotan pentsarazi egin dit, inork gutxik lortu duen bezala. Izan ere, Woody Allen da, ziur aski, film gehien ikusi dizkiodan zinema zuzendaria. Allenen autobiografia irakurri eta 'Allen V. Farrow' HBOko telesaioa ikusi ondoren zalantzak saihestezinak dira. Baina ez. Ez dut uste, Dylan dena asmatzen ari denik eta ezin dut ekidin haren hitzak gogoratzea: «Imajinatu zazpi urteko alaba, imajinatu Woody Allenek ganbarara eramango duela. Pentsa, bere bizitza osoan, goragalea ematen diola neskato horri, haren izena entzuten duen bakoitzean. Imajina ezazue mundu bat, beraren oinazegilea txalotzen duena».

 

«Woody Allenen filmeetatik zein duzu gogokoen? Erantzun baino lehen, hau jakin behar duzu: Zazpi urte nituenean, Woody Allenek eskutik heldu eta armairu itxurako teilatupe batera eraman ninduen, gure etxeko bigarren solairuan, ahuspez etzan eta anaiaren tren elektrikoarekin jolasteko. Gero sexu-erasoa egin zidan». Horrela hasten zen Dylan Farrowek, Mia Farrow-ren alaba adoptatuak, 2014an argitaratutako gutuna, zinegileak bere obra osoagatik ohorezko urrezko globoa jaso ondoren, hain zuzen. Gala hartan, Diane Keaton edo Enma Stone aktoreek, besteak beste, zuzendariaren bertuteak eta beraren zinemak emakumeei eman zien trataera goraipatu zituzten.

Egun haietan, laurogeita hamarreko hamarkadaren hasieran harrotutako hautsek, Allen lehen aldiz Dylanek salatu zuenean, iragan urrun batean galdurik ziruditen. Zinegilearen bertsioak, egia esan, nolabaiteko onespena lortu zuen iritzi publikoaren aldetik: Mia Farrow erresumindutako emakume bat omen zen, Woodyk, 21 urteko Soon-Yi alaba adoptatuarekin joateko utzi zuelako. Akusazioak manipulazio interesatuaren ondorioa izango ziren. Egia da: Ez dago Allenen aurkako zigorrik, izan ere, bere garaian fiskalak umea babestearren kargurik ez aurkeztea erabaki zuen. 1997an Woody Allen -orduan 62 urte zituen- Soon-Yirekin ezkondu zen -27 urte zituen- eta ordutik ezkontza egonkor eta bateratu baten irudia eskaini dute.

Zinemagintzan jo eta ke jarraitu zuen, eta ez zirudien haren ospea arriskuan zegoenik. Baina orduan gutuna iritsi zen. Eta, ondoren, Rowan Farrow anaiaren babes publikoa. Rowanek Pulitzer saria irabazi zuen, Harvey Weinstein Hollywoodeko handikiaren bortxaketa kasu ugariren inguruan egindako ikerketengatik, hain zuzen ere. «Me Too» mugimendua lehertu zen eta Woody Allen berriro susmopean zegoen. Egia da, baita ere, Jose Luis Rebordinos Zinemaldiko zuzendariak esan zuena: Allen ez dago inongo auzitegik kondenatuta, eta, beraz, errugabetasun-presuntziorako eskubide osoa dauka. Egia da, halaber, Allen Moses-ek, Farrowren beste seme batek, zinemagilea defendatzen duela eta Mia Farrowri bere etxean giro «toxikoa» sortzea leporatzen diola.

Askotan errepikatzen den baieztapena da hau: «Egilea bere obratik bereizi behar da». Frogatua dirudi Einsteinek bere emaztea esklabotzat hartzen zuela, Picassok zigarrokinak itzaltzen zituela bere maitaleen masailetan edo Rinbaudek bere bizitzaren zati handi bat esklabo merkataritzan eman zuela. Dylanen galderari erantzunez, nik ez nuke oso ondo jakingo zein film den nire gogokoena: haren pelikula askorekin ederki gozatu dut eta askotan pentsarazi egin dit, inork gutxik lortu duen bezala. Izan ere, Woody Allen da, ziur aski, film gehien ikusi dizkiodan zinema zuzendaria. Allenen autobiografia irakurri eta 'Allen V. Farrow' HBOko telesaioa ikusi ondoren zalantzak saihestezinak dira. Baina ez. Ez dut uste, Dylan dena asmatzen ari denik eta ezin dut ekidin haren hitzak gogoratzea: «Imajinatu zazpi urteko alaba, imajinatu Woody Allenek ganbarara eramango duela. Pentsa, bere bizitza osoan, goragalea ematen diola neskato horri, haren izena entzuten duen bakoitzean. Imajina ezazue mundu bat, beraren oinazegilea txalotzen duena».

 

ASTELEHENEAN MAITATUKO GAITUZTE

 

Gure alaba nagusiak animatuta, 'El Lunes Nos Querrán' liburuaren aurkezpenera joan nintzen. Najat El Hachmi marokoar jatorriko idazlearen lana da hau, azken Nadal saria eskuratu duena. Ekitaldia Bilboko Bidebarrieta Kulturguneko hitzaldi areto dotorean egin zen, irratian lagun eta lankide dudan Idoia Jauregik gidaturik. Elkarrizketan zehar jakin genuen Najat idazlea Vich hiriko errebaletan hazi zela, Bartzelonako probintzian; pisu txiki batean hain zuzen, eta txiki-txikitatik kopetan idatzitako patuaren aurka agertu zela; hau da, bere «arrazako» gizon batekin laster ezkontzea, seme-alaba asko haztea, ama eta emaztearen zereginetan soilik aritzea, kalean beti zapiz estalirik ibiltzea, eta bere senarraz aparte, gizon bakar batekin ere ez hitz egitea sekula. Najat, ordea, ikasten tematu, bere eskola publikoko «moraikastuna» bihurtu, eta unibertsitatera iritsi zen. Irakurketan, eta, batez ere, idazketan, hainbat zapalkuntza eta mespretxuren aurkako ihes-balbula egokia aurkitu zuen.

Publikotik iritsi zitzaizkion galdera gehienak bere jatorriari buruzkoak ziren: nola askatu zinen musuzapitik? Zuekin arrazistak garela uste duzu? Zer deritzezu feminista musulmanei? Najatek errespetuz eta naturaltasunez erantzuten zien guztiei, bere «moraerrebelde» izaerak morbo handia duela jakitun, baina orain, »El Lunes Nos Querrán« eleberria irakurri ondoren, konturatzen naiz horrek, hain zuzen ere, biziki nekatzen duela idazlea: »Liburua argitaratzearekin batera, leku askotatik deitzen hasi zitzaizkidan. Inork ez zidan galdetzen zein zen benetan gogoko nuen mintzagaia, orduan desira besterik ez zen hori, bizitzara, askatasunera, norberaren bizitzaz gozatzera bultzatzen gaituen desira, zeren aspalditik banekien ez zegoela besterik haraindian, bizitzaren arrosez disfrutatu behar nuela zimeldu baino lehen. Baina inork ez zidan horretaz galdetzen. Erlijioa, exotismoa, nazioarteko politika eta horrelako gaiak nahi zituzten». Beste ezeren gainetik, Nadal saria irabazi duen eleberria, adiskidetasunari egindako kantua da. Familiak eta senarrak huts egiten zutenean beti berarekin egon zen lagun-min horri zuzendutako maitasun gutun bat da: emakume ausart bat, praktikarekin erakusten ziona askatasuna posible zela, auzoko txutxu-mutxuek ezin zutela inolako eraginik izan haien gainean. Ez erlijioak, ez antzinako ohiturek, ezta «hemengoen» errezeloek ere ezingo zutela eragotzi larba horiek tximeleta eder bihurtzea. Islamari begirunea ez dion istorioa da hau, emakumeentzako harlauza bezala deskribatua, orain fundamentalismoak larriagotua, baina Bartzelonako jarrera sasi-aurrerakoiekin ere bat ez datorrena: «Ama batzuek Afrikako gizarte horiek miresten zituzten, non tribu osoak haurrak hezten zituen. Tribu bat nahi duzue? Tira, ba neurea ematen dizuet, haren ontasunak oparitzen dizkizuet, hertsatu eta mendera zaitzaten. Zuen kimuak zainduko dituzue, bai, baina hobe duzue beste guztiaz ahaztu. Ahal duten guztia egingo dute zuen duintasuna apaltzeko, zuek horrelako zerbait zenutela gogoratzen ez duzuen arte». Benetan maitagarriak egiten dira, bai, eleberri honetako protagonistak. Irakurketa amaitzean, zutitu eta txalo egiteko gogoa ematen dizu. Begietan hezetasun pixka bat saihestu ezinik.

BIZIMODU PETRALAK

 

Badirudi 'munduko talderik onenaren' inguruan dagoen guztiak, haiek bezain aparta izan behar duela. Kikol Grau-ren 'Las Mas Macabras de las Vidas' pelikula Filmin plataforman dago eskuragarri egunotan. Berrogeita hamar minutuko produkzioa dugu hau, artxiboko irudietan oinarrituta. Lan honek Bartzelonako musika-dokumentalik onenaren 'Inedit' sari ospetsua irabazi zuen, orain dela bi urte. Zuzendariak eszena berri bakar bat ere ez zuen filmatu muntaketa osatzeko. Bai, artxiboko irudi zaharrak, bideoklip zatiak eta taldeak telebista saioetan egindako agerpenak bateratzen dituen lan baten aurrean gaude. Istorioa kontatzeko erabilitako haria euren diskoen zerrenda da. Banan-banan agertzen doaz guztiak, haien testuinguruan kokatuta eta elepe bakoitzaren inguruabarrei buruzko hainbat informazio-mezurekin ilustratuta.

Askotan, irudiak kolore gastatuz agertzen dira, edo etxeko bideoetan ohikoak diren marraz beterik, gehiegizko erabileragatik kaltetuak egongo balira bezala. Pentsa daitekeenaren kontra, honek guztiak ez dio kalterik egiten azken emaitzari. Higatutako irudi horiek ematen duten estetika zikin eta kaotikoak 80ko hamarkadan kokatzen gaituzte zuzenean, NO-DO eta film askoren zuri-beltzeko irudiek frankismo garaietara bidaltzen gaituzten antzera. Azken emaitza honek collage kaotiko bezain hipnotiko bat eskaintzen digu, non, beste ezeren gainetik, taldearen espiritua eta inguruan garatu zen giroa islatzen diren. Hileta-segizio baten aurkako polizia-kargak; misilekin egindako erasoak; 83ko uholdeak; zoriona agintzen duten garaiko publizitate-iragarkiak… eta sumendiaren erdian Nerbioi ibaiaren ezkerraldeko langile-auzoetako hiru gazte, beren abestiekin soinu banda aparta ezarriz.

Bitxia da, baita ere, Eskorbutori buruzko film bat egiteko ahalegin ugari izan dela, baina orain arte bi baino ez dira egin. Iñigo Cobosen 'Generación Anti-Todo' izenekoan, Iosu Expósito eta Jualma Suárez ez dira plano bakar batean agertzen. Egia esan, bandari buruzko lan bat baino gehiago, belaunaldien arteko arrakalari buruzko ariketa bitxi bat da. Oraingo lan honetan, irudiak muntatzeko orduan, bandaren mamia islatzen jakin izan duen norbaiten ikuspegi subjektiboa dugu. Bada, artisau-lanak dira biak nolabait. Badirudi taldearen inguruan aurrera egin dezaketen proiektu bakarrak, beraiek zuten punk-arima dutenak direla; «zeuk egin ezazu», kamarada. Bestalde, Santurtziko hirukotea sortu zenetik izan den fenomeno bera gertatzen da oraindik ere, Eskorbutok ezinbesteko laguntzak lortzen zituen, gehien behar zituenean. Une egokienetan beti agertzen zen azal perfektu hori garaiz egiten ziena, bideoklip eder hura grabatzen ziena (halako zerbait horren erraza ez zenean), beren sena harrapatzen zekien argazkilaria edota teklatu-jotzaile miresgarri bat, azkenengo grabazioetan kutsu ezberdin bat ematea lortu zuena, zerbait berria eskaintzeko beharrean zeudenean, hain justu ere. Eta hori «etsai gehiegi» aitortu ondoren.

'Las Mas Macabras de las vidas' filmea, zaleentzat egindako fan baten lana da, baina taldearen ibilera aldera utzita, denboran zehar bidaiatzeko tresna egokia izan daiteke, baita ere; benetako bidaia zorabiagarria da hau, dagoeneko iragana den garai baterantz. Berriro ere Josuren hitzak iragarle: «Dena zaharkiturik egongo da eta gu hilda egongo gara».

PILULA GORRIA

 

Julia Ebner kazetari-ikertzailea

Artikulu hau irakurtzen duzun bitartean, planetan zehar dauden Interneteko ehunka forotan, soldadu berriak sartzen ari dira «argidunen» armada ezberdinetan. Orain arte jende arrunta zen, giza eskubideetan, botere-banaketan, askatasunetan eta demokrazietan saltzen dizkiguten erretolika horietan sinesten zuena. Baina orain ez. Haiek «pilula gorria» aukeratu dute, eta, bat-batean, ezkutatzen zitzaien errealitate hori argi eta garbi agertu da begien aurrean. Orain, haien bizitzek norabide garbia izango dute. Pastilla gorria, eta haren kontrakoa, pastilla urdina, 'The Matrix' filmetik jasotako sinboloak dira, askotan muturreko txat mota horietan erabiltzen direnak. Egia deserosoaren edo ezjakintasun gozoaren arteko hautua irudikatzen dute. Gorria aukeratu ondoren, «esnatzea» gertatzen da, eta bizitzak «zentzua hartzen du». 

Kasu batzuetan, arrazak nahasten ez dituen gizarte baten alde lan egitea izango da zentzu hori; beste batzuetan, juduek, LGTB kolektibokoek, feministek edo «illuminatiek» gizateria menderatzeko egiten duten ezkutuko bilbea salatzea. Askotan hori guztia teoria hutsean geratuko da, entretenimendu inozente samar batean. Baina beste kasu batzuetan ez. DAESen indarkeriazko ekintza askoren edo Kapitolioaren aurkako erasoaren atzean, sare sozial ezagunenetan hasten diren erakartze eta erreklutamendu kanpaina biziak aurkitu dira. Julia Ebner kazetari ikertzaile austriarrak ondorio hori atera du. Vienan jaioa, terrorismoan eta estremismoan espezializatutako ikertzaile honek «Estremisten bizitza sekretua» izeneko liburua argitaratu berri du. Bertan, xehetasun guztiekin kontatzen digu munduko muturreko erakunde arriskutsuenetako batzuetan infiltratu bezala izan duen esperientzia. Atera dituen ondorioak ezin bortitzagoak dira: «Gaur egun ez dago erradikalizazio-kanpainetatik salbu dagoen interneteko erabiltzailerik, ezta atzerriko injerentzietatik libre dagoen hauteskunde-prozesurik ere. 

Bere logelan Fornite jokoan dabilen ikasle estatubatuar bat, jakin gabe, Errusiako propagandarako agente bihur daiteke; nerabe malaysiar bat, Irakeko ISISek eskualdeko berriemaile gisa errekrutatu dezake, eta Facebookeko erabiltzaile bat, Alemanian artikulu bat komentatzen duena, eskala handiko trol-ekaitz baten helburu izan daiteke». 'Herria Demokraziaren Kontra', Yascha Mounk estatubatuarrak egindako beste lan interesgarri batean, mendebaldeko demokrazietan bizi diren pertsonek euren ordezkari politikoekiko eta erakundeekiko gero eta susmo txarragoak dituztela erakusten du. Haien bizi-mailak geldituta daudenez eta etnia anitzeko gizarte baten beldur direnez, sistema demokratikoarekiko fedea egunetik egunera desagertzen ari da. 

Askatasuna eta errespetua zuten Europako sistema demokratikoen inbidiaz hazi zirenen artean nago ni. Jatorri ideologiko ezberdineko politikarien ahotan askotan errepikatzen zen esaldi bat zegoen: demokrazia da erregimen ezagunen artean horren gaiztoa ez dena. Hori zeharo aldatzen ari dela dirudi. Orain ez da harritzekoa gazteek -eta ez hain gazteek- «78ko erregimenari» muzin egitea. Eta bai, argi dago akatsez beteriko demokrazia batean bizi garela. Baina ez genuke ahaztu behar beste esaldi zahar hori: demokrazia babesteko era bakarra demokrazian sakontzea da.

ZARAMAREN ERDIAN

Zibilizazioa gizakiak bere hondakinekin jartzen duen distantzia da, Brian Aldiss idazle britainiarrak 1964an utzi zuen idatzia. Basakeria, gehi genezake, gure hondakinei ematen diegun tratu iraingarria da.                    

Gurpil zoro batean gaudela ematen du. Basoen suntsipenari buruzko liburu zentzudunak behin eta berriz berrargitaratzen dira basoak suntsituz. Adituek etengabe ohartarazten digute plastikoaren hondamendiei buruz, baina plastikoak eta zelulosak nonahi daude ikusgai: letxugak biltzen, ura botilaratzen, bitxi-dendak  betetzen…

NBE-Ingurumenaren estatistiken arabera, munduak gutxi gorabehera 400 milioi tona (40 kilo pertsonako) hondakin plastiko sortzen ditu urtero, eta gaur egun soilik % 14 biltzen da birziklatzeko. Horrez gain, eta Greenpeacek argitaratu duen arabera, marka ezagun batzuek bilgarriak birziklatu ezin diren produktuak erabiltzen jarraitzen dute.                                                  

70 kilo inguru pisatzen baduzu, Europako batez bestekotik oso gertu, jakin ezazu urtean sei aldiz baino gehiago sortzen duzula zure pisua zaborretan. Sei aldiz zartatutako latetan, ontzi hautsietan, alferrik galdutako janarian eta hondatutako aparatu elektronikoetan, besteak beste. Bai, badakit, ohiko diskurtso deserosoa da, hasperen txiki bat eragiten diguna eta orrialdetik pasatzera bultzatzen gaituena. Zaramak gainezka egiten digu, baina ez dugu ikusi nahi. Gugandik urrun nahi dugu, norbaitek kudea diezagun, ez gaudela huskeria horietan denbora galtzeko prest eta horretarako ordaintzen ditugu zergak. Nahikoa dugu birziklatzea eta poltsa bakoitza bere zuloan sartzea, eta fardel handiak garbigunera eraman, non tipo irrifartsu batek, furgonetan baten alboan, atean esango digun ez dela beharrezkoa barrura sartzea, haiek enkargatuko direla eta. Bere eskaintza atseginari uko egiten badiozu, eskerrak emango dizkizu, bihotzeko hatza mehatxatzaile bat erakutziz.                                                                                             

Hondakin nuklearrak, zaborra espaziala, itsasoko zabor-zopa kilometrikoak (Ozeano Barean eta indikoan)  erraustutako zarama, gaixotu, eta hil egiten gaituena, alarma klimatikoa areagotzen duen bitartean. Gainezka egiten duten zabortegiak arrisku bizia bihurtuz, berriki ikusi dugun bezala . Geure kakatan murgildurik hilko gara bai, baina ez nazazu orain horrekin gogaitu, askoz ere arazo larriagoak baititut.

"Zaborretan zerbait hobea bilatzen dut", kantatzen zuten Eskorbutokoek. "Beti galdetzen nabil, zaramaren erdian, hemendik nola ateratu" kantatzen zuten Zarama izeneko batzuek. "Basura" Errenteriako beste punk talde mitiko baten izena ere bazen, drogek jota. "Basura" zen, halaber, Panchos taldearen bolerazo garratzenetako bat, eta “Trash”, New York Dolls-tarren abestitzar bat. Laurogeita hamarreko hamarkadatik hona "Garbage" izeneko talde aparta ahaztu gabe.

Zibilizazioa, diotenez, zaborretatik urrundu ginenean hasi zen. Baina errealitate egoskorrak egunez-egun esaten digu: zaborra materia da, eta gizakiok tematu arren, ez da desagertzen, eraldatu baino ez da egiten. Dagoeneko ez da mehatxu abstraktu bat. Bere mendekua gure egunerokotasunean gauzatzen ari da. Ez badugu serio hartzen, guk sortutako kakatan itota amaituko dugu.