ZARAMAREN ERDIAN

Zibilizazioa gizakiak bere hondakinekin jartzen duen distantzia da, Brian Aldiss idazle britainiarrak 1964an utzi zuen idatzia. Basakeria, gehi genezake, gure hondakinei ematen diegun tratu iraingarria da.                    

Gurpil zoro batean gaudela ematen du. Basoen suntsipenari buruzko liburu zentzudunak behin eta berriz berrargitaratzen dira basoak suntsituz. Adituek etengabe ohartarazten digute plastikoaren hondamendiei buruz, baina plastikoak eta zelulosak nonahi daude ikusgai: letxugak biltzen, ura botilaratzen, bitxi-dendak  betetzen…

NBE-Ingurumenaren estatistiken arabera, munduak gutxi gorabehera 400 milioi tona (40 kilo pertsonako) hondakin plastiko sortzen ditu urtero, eta gaur egun soilik % 14 biltzen da birziklatzeko. Horrez gain, eta Greenpeacek argitaratu duen arabera, marka ezagun batzuek bilgarriak birziklatu ezin diren produktuak erabiltzen jarraitzen dute.                                                  

70 kilo inguru pisatzen baduzu, Europako batez bestekotik oso gertu, jakin ezazu urtean sei aldiz baino gehiago sortzen duzula zure pisua zaborretan. Sei aldiz zartatutako latetan, ontzi hautsietan, alferrik galdutako janarian eta hondatutako aparatu elektronikoetan, besteak beste. Bai, badakit, ohiko diskurtso deserosoa da, hasperen txiki bat eragiten diguna eta orrialdetik pasatzera bultzatzen gaituena. Zaramak gainezka egiten digu, baina ez dugu ikusi nahi. Gugandik urrun nahi dugu, norbaitek kudea diezagun, ez gaudela huskeria horietan denbora galtzeko prest eta horretarako ordaintzen ditugu zergak. Nahikoa dugu birziklatzea eta poltsa bakoitza bere zuloan sartzea, eta fardel handiak garbigunera eraman, non tipo irrifartsu batek, furgonetan baten alboan, atean esango digun ez dela beharrezkoa barrura sartzea, haiek enkargatuko direla eta. Bere eskaintza atseginari uko egiten badiozu, eskerrak emango dizkizu, bihotzeko hatza mehatxatzaile bat erakutziz.                                                                                             

Hondakin nuklearrak, zaborra espaziala, itsasoko zabor-zopa kilometrikoak (Ozeano Barean eta indikoan)  erraustutako zarama, gaixotu, eta hil egiten gaituena, alarma klimatikoa areagotzen duen bitartean. Gainezka egiten duten zabortegiak arrisku bizia bihurtuz, berriki ikusi dugun bezala . Geure kakatan murgildurik hilko gara bai, baina ez nazazu orain horrekin gogaitu, askoz ere arazo larriagoak baititut.

"Zaborretan zerbait hobea bilatzen dut", kantatzen zuten Eskorbutokoek. "Beti galdetzen nabil, zaramaren erdian, hemendik nola ateratu" kantatzen zuten Zarama izeneko batzuek. "Basura" Errenteriako beste punk talde mitiko baten izena ere bazen, drogek jota. "Basura" zen, halaber, Panchos taldearen bolerazo garratzenetako bat, eta “Trash”, New York Dolls-tarren abestitzar bat. Laurogeita hamarreko hamarkadatik hona "Garbage" izeneko talde aparta ahaztu gabe.

Zibilizazioa, diotenez, zaborretatik urrundu ginenean hasi zen. Baina errealitate egoskorrak egunez-egun esaten digu: zaborra materia da, eta gizakiok tematu arren, ez da desagertzen, eraldatu baino ez da egiten. Dagoeneko ez da mehatxu abstraktu bat. Bere mendekua gure egunerokotasunean gauzatzen ari da. Ez badugu serio hartzen, guk sortutako kakatan itota amaituko dugu.

CAFRUNE BIHOTZEAN

 

Beste gairik ezean, nerabezaroko egun gris haiek amodiozko kantuz beterik zeuden. Tipo batek «emakume baten maitasunagatik» egin zuena kontatzen zigun kantu negargarri batekin, beste batek «nor den bera» -neskalaguna lapurtu ziona- deskribatzen zigun. Gero baziren emakumezko izenekin bataiatutako abesti asko eta asko: 'Mónica', 'Noelia', 'Loreta', 'Eva María', 'Diana', 'Lucía' errima erraz bat osatzeko aukeratuta... Min-aurpegiko trajedun tipo tristeek garai hartako irrati eta telebista betetzen zuten eta -niretzat behintzat- maitasunaren bertsio triste, neketsu eta aspergarria ematen zuten. 

Ez nuen batere gogoko maitasun hura. Baina igande arratsalde batean, egun hartako goibeltasunean murgildurik, beste era bateko amodiozko abesti bat entzun nuen, hori niri gertatzea lehen aldiz desirarazi zidana. Bizar luzeko gizon batek ematen zuen, profeta itxuraz eta gizagaixo baten begiradaz. Begiak itxita abesten zuen, gitarra zahar batekin, eta perfektua ez zen ahotsarekin, baina erabat benetakoa zirudien. Bertso zehatz batek bereziki harrapatu ninduen: «ay, qué amor tan grande el de los dos/ que hasta su luz palideció/ cuando tu boca me besó». 

Gizon hura Jorge Cafrune argentinarra zen, eta 'No quiero ver el sol' abestiak ezkutuko maitasun bat deskribatzen zuen, gaua itxaroten zuten maitale batzuena, elkar bilatu eta gustura maitatu ahal izateko. Gizon hark arrakasta batzuk kateatu zituen hirurogeita hamarreko hamarkadaren erdialdean, batez ere 'Virgen India' izeneko abestia, 'Marito' izeneko haur batekin interpretatzen zuena. 

1978. urtean berri txarra heldu zitzaigun: Cafrune trafiko-istripu batean hil zen. Beste bat, zerrenda luzerako, antza. Baina laurogeigarreneko hamarkadan argitara eman ziren Argentinako diktadurak egindako giza eskubideen urraketei buruzko 'Nunca Más' txostenean jasotako testigantzak. Txostenean agertzen diren lekukoen arabera, Cordobako kontzentrazio-esparru batean, Carlos Enrique Villanueva teniente koronelak abeslaria hiltzeko agindua eman omen zuen «besteei abisu emateko». Geroago jakin zenez, Cosquineko jaialdian, 1978ko urtarrilean, publikoak «autoritateak debekatutako» abesti bat eskatu zion Cafruneri: 'Zamba de mi Esperanza'. Egun hartan honela aurkeztu zuen berak: «Baimendutako errepertorioan ez badago ere, nire herriak eskatzen badit, abestu egingo dut» …

1978ko urtarrilaren 31ko goizaldean, zaldiz zihoala Yapeyurako bidean, furgoneta batek Cafrune harrapatu zuen. Ordu gehiegi geratu zen arekan botata, saihetsak biriketan sartuta, eta hurrengo egunean hil zen. Gidariak ihes egin zuen. Garai hartan Yamilak, Jorge Cafruneren alaba zaharrenak, 12 urte zituen. «Beti uste izan dut - adierazi du elkarrizketa batean - egiarekin hitz eginez justizia egin daitekeela, baina aitarena gertatu zenetik jakin dut zer den etxetik hastea. Hainbat susmo posible daude: istripuaren atzean Jendarmeria egon zela, edo Triple A... Guk nahiago dugu istripua izan zela sinetsi, gure buruaren osasunerako hoberena baita».

Baina Salvador Paínok, 'Yo Fundé la Triple A' liburuan, ez du zalantzarik uzten: «Cafrune bahitzea eta gero exekutatzea -beste askorekin egiten genuenez- ez zen aproposena. Zerbait konplexuagoa planifikatu behar zen, hilketa hura zigorrik gabe gera zedin». Gugan bego betiko Cafrune handia.

 

MARMOTA DAYS

 

Bitxia bada ere, "Groundhog Day" -gure artean "Atrapado en el tiempo"- filmak ez zuen txarteldegiko errekorrik izan, ezta sari handirik ere, baina hala ere, denbora igaro ahala, film aipatuenetako bat bihurtu da. Zenbait kazetarik zerbait egunero errepikatzen dela adierazi nahi duen bakoitzean, esamoldea berriro entzuten da: "badirudi marmotaren egunean gaudela".

Baina Harold Ramis-en filmak ez du egunero errepikatzen den errutinaz hitz egiten, erremediorik gabe errepikatzen den egun batez baizik, madarikazio bat balitz bezala. Beraz, Bill Murrayk bikain antzezten duen protagonistak bere jokabidea zuzentzeko aukera izango du, bizi dituen egoerak behin eta berriz errepikatzen baitira,  baina berak bakarrik gogoratzen ditu. Tramaren une batean, adibidez, bere institutuko tipo gogaikarri batekin topo egiten du, lehen egunean pazientziaz jasaten duena, baina eszena bera enegarren aldiz errepikatzen denean, bere bidetik ukabilkada batez aldentzen duena.  Protagonistak bere trebetasun sozialak eta besteekin duen portaera finduko ditu, harik eta patuak (edo auskalo zerk) orrialdea pasa eta beste egun bat has daitekeela erabakitzen duen arte.

Lehen aldiz ikusi nuenean, denbora pasatzeko modu egokia iruditu zitzaidan, besterik gabe. Baina aitortu behar dut behin baino gehiagotan ikusi dudala, eta haren eszena asko aldiro itzultzen zaizkidala gogora. Tira, uste baino arrasto handiagoa utzi dit. Zinta, anglosaxoiek "What If" deitzen duten esparruan koka daiteke. Istorio horiek egoera fantastiko eta sinesgaitzetan kokatzen gaituzte, baina gure izaerari buruz hausnartzeko balio dute. Burura datorkidan beste izenburu bat Peter Howitten “Slidin Doors” da, Gwyned Paltrowizen nagusia izanik; protagonista metroa hartzera iristen den ala ez, bi garapen ezberdin ditu. Ildo beretik datorkigu Danny Boyleren "Yesterday" izenekoa, The Beatles taldea inoiz existitu ez den mundu bat agertzen diguna edo Peter Weir-en “The Truman Show”, non gazte baten bizitza osoa “reality” baten barruan dagoen. Orain HBOn ikusgai dagoen “Palm Springs” komedia ere, denbora-begizta batean oinarritzen da.                                 

Bide batez esanda, "Marmota Eguna" mende bat baino gehiago duen tradizioa da, Estatu Batuetako eta Kanadako herri askotan begiratzen dena. Herri sinesmenaren arabera, marmota bere gordelekutik irteten bada eta bere itzala ikusten ez badu (egun lainotsua delako), gordelekua utziko du, eta horrek esan nahi du negua laster amaituko eta udaberria berehala hasiko dela. Aitzitik, egun eguzkitsua dela eta, marmota, bere itzala ikusita, berriro bere gordelekuan sartzen bada, neguak sei aste gehiago iraungo duela esan nahi du. Animalia baten portaerari erreparatzeko ohitura, negua luzatuko den ala ez jakiteko, oso zabalduta omen dago Europan zehar ere. “Ikasbil” webgunean irakurri daitekenez, Pirinioetan, Kandelario-egunaren inguruan, hartza esnatu eta haitzulotik irteten zen. Ilargi betea bazegoen, bere babeslekura itzultzen zen eta bere lozorroa berrogei egun gehiagoz luzatzen zuen. Ilargi berria bazegoen, bere gordelekutik irteten zen, negua amaitu zelakoan baitzegoen.                                              

 Bada, “Phil” marmotaren iritziz neguko sei aste gehiago izango ditugu. "Tenporek" bezala, halako sistemek askotan huts egiten dute, baina… zer izango litzateke gutaz fantasiarik gabe? 

BEREHALA NATOR

Badira oso errentagarriak diren artistak, hil ondoren ere etekinak sortzeko gai direnak. Izan ere, badira artistak, eta ez dira gutxi, haien heriotzak bizitzan ziren baino askoz errentagarriagoak bihurtzen dituenak. Heriotza bezalako gertaera ukaezin eta demokratiko batek nolabaiteko kutsu heroiko bat ematen omen dio goizegi hil denari.

Askotan hilotzak, beraien iritzia jakin ezinik, kupida gabe dira ustiatuak. Gainera, sarritan, euren familiek ustiatzen dituzte, hildako ospetsuaren eskubideak baitituzte. Zinemaren heroiekin ikusi dugu hau, baita rockaren eta punkaren hainbat 'gorpu atseginekin' ere. John Lennon eta Bruce Lee inoiz onartu ez duten goi mailako autoen iragarkietan ikusi ditugu eta hologramaren teknologiari esker, Michael Jackson eta James Dio, batik bat, hil ondorengo emanaldietan agertu dira baita ere... Sharon Tate bere hilketa izugarri hartatik libratzen zen Tarantinok 'Once Upon a Time in Hollywood' filmean eskaini zigun berrasmatze memelo horri esker, non 'zintzoek' CharlesMasonen hippy gaiztoak txikitzen zituzten.

Beste askoren artean, Steve McQueen ordenagailu bidez berpizturik ikusi dugu, autoak saltzeko. Orain Lola Floresen txanda heldu da. Hainbat hedabidetan agertu denaren arabera, oso txalogarritzat hartua izan da 'faraona' ren berpizte digitala, garagardoa edo saltzeko, 98 urte beteko lituzkeen urtean ezarri duten iragarki batean. «Badakizu zergatik ulertu zidaten niri mundu osoan? Azentuagatik. Eta ez naiz hitz egiteko moduaz bakarrik ari...». Niri jasangaitza egiten zaidan lehen plano batean kamerara zuzentzen da ustezko Lola hori horrelako mezuekin. Badirudi Lolita eta Rosario Flores alabek proiektuan parte hartu dutela, eta sare sozialetan adierazi dutenez erabat 'pozik' daude emaitzarekin.

'Black Mirror' telesailaren atal batean 'Be RightBack' izenekoan, protagonista gazteak senarra galduko du istripu batean eta hildakoen 'aztarna digitalean' oinarritutako robotak ekoizten dituen enpresa batekin harremanetan jarriko da. Era honetan, digitalki berpiztu eta berarekin harremanetan jarrai dezake, hil ez balitz bezala. Izan ere, 'senar' berria perfekzionatuta dago zenbait arlotan -sexua barne-. Denak dira abantailak. Erokeria? Torontoko Ryerson Unibertsitateko ikertzaileak, MIT Media Labekin elkarlanean, hildako pertsonekin komunikatzeko aplikazio bat diseinatzen ari dira. 'The Guardian'en arabera, teknologia berriak adimen artifiziala erabiliz heriotza gaindituko duen 'bot' moduko bat bihurtuko du persona baten aztarna digitala. Aplikazioak gizaki horren bizitzako datu

digital guztiak bilduko ditu, ideiak, ezagutzak eta besteekin elkarreragiteko modua simulatuko dituen robot bat sortzeko. Makina hauek etengabe gauza berriak ikasteko diseinatuta egongo dira, eta hil ondorengo galderak erantzuteko ere gai izango dira. 'Aurrerapen' teknologiko hori da, orain arte, «hilezkortasunaren kontzeptura gehien hurbiltzen dena», ikerketa zuzentzen duen Hossein Rahanama doktorearen hitzetan. «Gure izate fisikoa hil ahal izango da, baina gure izate digitalak eboluzionatzen jarraituko du, jendeari laguntzeko eta gure ondarea izaki ebolutibo gisa mantentzeko». Ez dakit barre ala negar egiteko den. Dena den, inork ez dezala bere burua engaina: Lola Flores ez da garagardoa iragartzen ari.

 

Billy Wilder eta Gloria Swanson

'Pijo' hitza hain indartsu sartu da gure eguneroko hiztegian, ezen euskarazko esanahia ere aldatu egin baitzaio. 'Euskal Hiztegi Modernoan' kontsultatuz gero, honako hau aurkituko dugu: 'Pijo': 1. ausarta, bipila. 2. trebea. 3. 'adorez', 'irmo'. Aldiz, 'Pijo' gaztelaniazko hitza nola euskaratzen den jakin nahi badugu, literaturan izan ezik ia inoiz entzunez ez ditudan hitzak aurkituko ditugu: 'aberaskume', 'txankamehe', 'hamalau'… Espainiako Errege Akademiak honela definitzen du 'pijo» terminoa: «Modu itxuratiaz janzten, portatzen edo hitz egiten duen pertsona, posizio sozial eta ekonomiko ona adieraziz, bereziki gaztea denean».

Hitz hori gazte madrildar bati entzun nion lehendabizikoz, hamazazpi urte nituelarik Inglaterran fruta biltzen ari ginela: «Qué chamarra más pija» esan zidan. Orduan, nire inguruan 'niño pera', 'niña de papá» edo 'pureta' erabiltzen zen, azken hori esaten baitzen edozein bizio baztertu eta modu konbentzionalean janzten zuenari buruz. Denborarekin, esan dudan bezala, hitza gure bizitzaren parte bihurtu zen eta orain nonahi dago entzungai. 'Acción Mutante' filma aurkezten zuenean, Alex de La Iglesia-k grabaturik geratu zitzaidan zerbait aipatu zuen: «Inork ez du bere burua 'pijotzat' hartzen, horregatik, 'pijoen' aurkako film batek guztion identifikazioa lortzen du». Duela gutxi, mahai-inguru bat antolatu genuen irratian, laurogeiko hamarkadaz eta orduko 'mobiden' inguruan hitz egiteko. Madrildarren ustezko 'pijismoa' behin eta berriz erabili zen, arma gisa, elkarri jaurtitzeko. Patricia Godes movida madrildarrari buruzko liburu baten egilekideak ahal zuen moduan defendatzen zuen bere burua: «Oso oker zaudete, zinema-zuzendarien eta intelektualen seme-alabei pijoak deitzen diezue, kulturako jendea ziren, ez pijoak». Beste garai batzuetan ez bezala, orain ongi ikusia omen dago jatorri xumeez harro egotea eta lau haizetara zabaltzea. Monthy Phytonen esketxik ospetsuenetako bat gogorarazten dit: bi jaunek biziki eztabaidatzen dute ea bietatik, zeinek izan zuen haurtzaro miserableagoa. Eztabaida areagotzen doa biak ala biak barregarri geratu arte: «Guk putzu zikin batetik edaten genuen ura!… ba guk geure gonbitoak jaten genituen!». Rockaren munduan oso adibide esanguratsuak ditugu: Joe Strummerrek, goi mailako diplomazialariaren semea zenak, punkyen artean langile eta ezkertiarraren irudia eman nahi izan zuen beti, eta ordea, Brian Ferry, Roxy Music taldeko abeslaria, jatorri benetan apala zuena, goi mailako dandi bat bezala aurkezten zen. David Broncanok gonbidatuei «zenbat diru daukazu?» galdetzen dienean, kontua da ia inork ez duela onartzen diru asko duenik, nahiz eta hamarkadak eman dirutzarrak irabazten, bereziki diru hori langile edo auzo-semearen irudia jorratuz lortu dutenean. Baina ez gaitezen engaina. Lehen mundu honetan 'pijismoa' gure baitan dago erroturik, normalean onartu nahi dugun baino gehiago.

Willy Wilder zinegileak bere sarkasmo bereziz honela adierazi zuen: «Jendeak uste du Hollywooden lan egiten dugunok etxetzar dotoreetan bizi garela, luxuzko jaiez gozatzen dugula eta gure seme-alabak ikastetxerik onenetara eramaten ditugula… Ba bai, hori guztia egia da. Izorra zaitezte!».

TXITXARRA ISILDU ZENEKOA

 

María Ostiz, gaztaroko irudi batean

Disko-denda baten erakusmahien artean kuxkuxean ibiltzea, nerabezarotik izan dudan plazer handienetako bat izan da. Ohitura hori mugatu egin da saltoki horiek desagertzen joan diren heinean. Geratzen zaidan azken tenpluetako bat Power Records da, Bilbo erdialdean, gune erresistente bat non beti aurki ditzakezun binilo deskatalogatu hori, hainbeste maite zenuen single hura edo merkatuko azken nobedadea.

Jon eta Javi beti egoten dira hor, erne eta tinko, Spotyfyak inoiz emango ez dizun konfiantza, ezagutza eta -askotan- barre plus hori ematen.

Beraz, horrela nengoen joan den astelehenean, bigarren eskuko biniloen artean endredatzen, Maria Ostizen diskografia osoarekin topo egin nuenean. Aurkikuntzak elkarrizketa bizi horietako bat eragin zuen, zeinean jabeekin eta dendan bueltaka dabiltzan ezezagun batzuekin oroitzapenak astinduz luzatzen zaren.

«Ba, tipa honek deputamadre kantatzen zuen, baina beata fama hartu zuen, nik uste dut Zoco, Real Madrideko jokalariarekin ezkondu zenean erretiratu zela, eta egun batetik bestera desagertu zen» ... «Ez al zen Opus Dei-n sartu?» … «Ba begitu, emakume hori rockanrolla abesten hasi zen, Lorella eta Los Shakers izeneko talde batean»…

Ordu batzuk geroago, jakin-minak jota, artistaren hainbat single erreskatatu nituen nire etxean: «Aleluya del Silencio», «María Ostiz canta en vasco: Aurtxoa Seaskan», «Cigarra Canta Cigarra»... Deigarria da emakume nafar hau, primeran abesten zuena, OTI jaialdia irabaztera iritsi zena eta bere abestiak -horietako asko oso arrakastatsuak- konposatzen zituena, horren ahaztua izatea. Gogoan dut 'Crónicas marcianas' saioan zuten pertsonaia batek errukigabe egiten ziola iseka. Sarean bilatuz gero, azkenean 2020ko maiatzean egindako elkarrizketa adierazgarria aurkitu dut: «Opus Deikoa izan banintz, harro esango nuke, ez baitut uste zerbait txarra edo Konstituzioaren aurkakoa denik, baina niretzat askatasuna oso garrantzitsua da, bai erlijioan eta baita politikan ere». Mariak saminik gabe hitz egiten du, jakin badaki ospea galkorra dela. Beti izan duen emakume zuzenaren irudi horri eusten dio: «Hispavoxetik ate txikitik atera nintzen. Zuzendari nagusiak bere bulegora deitu zidan haragi pixka bat erakutsi behar nuela esateko. Larrutan jartzea nahi duzu? Galdetu nion. Bestela Opusekoa zarela esaten jarraituko dute, erantzun zuen. Baina nik kantatu nahi dut, ez naiz hona etorri ipurdia erakustera, erantzun nion. Ados jarri ez ginenez, zutitu eta alde egin nuen. Bi ate daude bulego honetan, esan zidan, bata korridorera, konpainiako beste bulego batzuetara eramaten duena, eta bestea txikiagoa, zuzenean kalera ateratzen zaituena. Eta nondik atera nahi duzu? Galdetu zuen. Ate txikitik jakina, erantzun nion eta etxera itzuli nintzen negarrez. Hor amaitu zen dena».

Laurogeiko hamarkadan inongo oihartzunik gabeko disko bat grabatu zuen. Garai hartan inork ez zien iada kantautoreei kasu egiten, eta horixe izan zen utzi zigun azken arrastoa: «Nolanahi ere, musikak poz handia eman dit. Ez dakit justizia egin zaigun nire garaiko kantautoreoi. Ez nau kezkatzen. Belaunaldi bakoitzak bere abeslariak, bere aktoreak, bere izarrak ditu. Batzuk itzalean mantentzen dira. Horrela nago ni, ez naiz kexatzen. Ez dut hatzik mugituko itzalpetik irteteagatik. Horrela da…» Eta txitxarrak kantatzeari utzi zion.

TURISTENTZAKO ARTEA

 

"Artist's Shit" (Piero Manzoni)

Antzina, artea zerbait nabarmena zen. Bazen erretratu bat edo paisaia bat marrazten zekienik eta ez zuenik. Bazegoen eskultura perfektu bat, eta gero gainerako guztiak zeuden, aho bete hortz geratzen zirenak miresmenak jota: “benetakoa dirudi”, “zuri begira dagoela dirudi!”. Arteak eginkizun apaingarri edo errituala izan zezakeen, boteretsuen zerbitzura egon zitekeen edo haitzulo baten horman, baina edozeinek artelanak egiten zituena seinala zezakeen, eta margolan edo eskultura baten aurrean estasiatu zitekeen -edo ez-. Baina begitu, hori aldatu egin da. Orain, artista batek bere kakazaharra potoetan sal dezake, mihise baten gainean masturbatu, edo andregai jantzian auto-stop egitean datzan "performance" batean bizia galdu, Pippa Baccari gertatu zitzaion bezala. Argazkigintza asmatu zenetik, artearen eginkizun nagusia ez da errealitatea islatzea. Gizaseme eta emakume arruntok, horrela, esperientzia artistiko berrietara hurbiltzen gara, askotan gure papera zein den oso ondo ulertu barik.

Hala ere, urtero arte modernoko museoak inauguratzen dira mundu osoan zehar, eta turista asko eta asko haien lanak ulertzen saiatzen gara. Gogoan dut arratsalde euritsu bat, duela urte batzuk. Guggenheimera hurbildu nintzen Andy Warholen erakusketa ikustera. "Marilynen" eta “Campbell zopa potoen”artean nenbilela, ustezko jubilatu talde batekin topo egin nuen, gidari gazte baten azalpenak entzuten. Diskrezioz atxiki nintzen taldera. Taldearen epeltasunak bultzatuta, haietariko batzuk iruzkin "dibertigarriak" egitera ausartzen ziren: "Aizu, eta hori al da benetan artea?” edo "halako txorakeri hori nik ere egin dezaket". Egia esan, gozatzen ari nintzen nire sudurraren aurrean gertatzen ari zenarekin, harik eta gida hura, bereziki aditua ez zirudiena, nire eremu ezagunagoetan sartu zen arte: "Andy Warholek sortu zuen talde baten musika da entzuten ari zaretena. Ez dituzue ezagutuko, ez baitziren batere ospetsuak izan, "La Velvet Underground" zuten izena, eta egiaztatu ahal duzuenez, oso musika arraroa egiten zuten". "Musika? Nik ez nioke musika deituko" gaineratu zuen taldeko xelebreak, trufa-kutsu batez, taldearen algara eta neskaren irribarre konplizea eraginez. "Barkatu”, ausartu nintzen esaten, “joan den mendeko talde garrantzitsuenetako bati buruz ari zara”. Bat-batean dozenaka begi kokatu ziren nire soinean, eta gidariaren mespretxuzko erantzuna entzun ahal izan zuten: "Zu ez zara talde honetakoa, ezta?". Ados, alde egin nuen gaitzespen-marmarren artean, baina pozik nire baitan, egindako "performanceagatik". Zer ikas genezakeen Velvet Underground-i buruz horrela hitz egiten ausartzen den batengandik? Bizitza osoa honelako saltsetan sartuta daraman Luis Izquierdo-Mossok “20 toneladas– Arte Contemporáneo Para Turistas” argitaratu berri den liburuan “arte moderno”esparruan kokatzen diren adierazpen batzuetara eramaten gaitu. Umore onez eta gaiaren ezagutzaz armaturik, sarritan barre, iseka edo ulermen eza -normalean ezjakintasunean oinarrituta- eragiten duten artelanak argitzen laguntzen digu. Beraren hitzekin esanda: XX. mendearen hasieran artearen mugak sistematikoki eraisteko prozesu bat hasi zen eta honek gainezka egin zuen. Artearen itzalak mota guztietako objektuak, egoerak, ekintzak eta gaitasunak kolonizatu zituen, eta bitartekoen eta asmoen nahasmena eragin zuen, norberarenak eta arrotzenak nahasi dituena.