Sabino Arana. Gure kale nagusietako askori
izena jartzen diona. Batzuentzat heroi, beste batzuentzat doilor. Denok askotan entzun dugun izena, baina, oro har,
egungo gizartean ezer gutxi ezagutzen dena. Gutxiegi, aspalditik boterean dugun
alderdiaren fundatzailea dela kontuan izanik.
Aurten bere jaiotzaren 150. urteurrena
ospatzen ari da eta horren harira bere inguruko erakusketa interesgarri bat
zabalik dago Bilbon, foru aldundietako Bizkaia erakundeak antolaturik.
Topikoetatik urrundu nahian, Sabino Aranaren ibilbide politikoa eta garaiko
estetika ditu ardatz.
Joseba Agirreazkuenaga historialaria da komisarioa.
María Díaz de Haro kalean, 11. zenbakian dagoen erakusketan gidaritza aparta egin
zidan bitartean, nire galderak erantzuten zizkidan: Benetan al gaude eragin
politiko handiko pertsonaia baten aurrean?
Bere eragina XIX.
mendean eta XX. mendean nabarmena da. Joera berri bat sortu zuen, euskal
abertzaletasunaren ideia mamitu eta, nolabait teoria baten arabera indartu egin
zuen. Horrez gainera erakunde sendo bat sortzen saiatu zen. Azken batean berak
egiten duena da euskaltasunaren politizazioa. Euskaltzalea zen eta
euskaltzaletasun hori politikaren esparrura eramaten du. Bi ardatz daude
erakusketan: alde batetik zelan bihurtu zen euskaldun eta bigarren fase batean
berak proiekzio publiko bat eman nahi dio euskaltasun horri. 1898an Bilbo
barrutian izan zen hautatua, eta egon zen bost urte Bizkaiko diputatu moduan.
Erakusketan bere kudeaketa diputazioan zein izan zen erakusten da.
Hala ere, Aranaren “Bizkaya por su
Independencia” eta beste hasierako izkribuak irakurtzean, harritzekoa da
“maketo” eta antzeko terminoak zelango naturaltasunez erabiltzen dituen, gaur egun
guztiz onartezina izango litzatekeena. Baieztatu al daiteke Sabino arrazista
bat zenik? Agirreazkuenagaren iritziz komenigarria da hau ongi zehaztea:
“Arrazismo biologikoaren” ikuspuntutik ezin daiteke kontsideratu arrazista. Esango genuke
xenofobia edo kanpotarrekiko mesfidantza dela berea. 1893 eta 1895 bitartean
idazten dituen artikuluetan “anti-españolismoa”ren kontra idazten du. Ez da
autore bakarra, berez Sabino Aranak ez du hori asmatzen, Bilboko gizartean
dago, beste idazle batzuek ere erabiltzen dute, Emiliano Arriagak adibidez “El
bilbaíno neto” kontzeptua erabiltzen du.
Unamunok ere “jatortasunari”
buruzko gogoetak egin zituen. Hori bai, jatortasunaren teorian oinarritzen da
Sabino gizartearen antolaketa egiteko.
Agian haren kontrakoak izan direlako, gehienbat,
berari buruz idatzi dutenak, ezagutu ditugun ezaugarriak ez dira funtsezkoenak
izan.
Garaiko oligarkiaren kontrako jarrera
adibidez, ez da hain ezaguna:
Bigarren fase
batean 1896an eta bereziki 1898an
biltzen da beste joera euskaltzale bat dutenekin. Azkue, Sota, Landeta
eta abar. Euskalherria joera dutenekin hauteskundeetara aurkezten da eta orduan
beste ikuspegi bat agertzen da. Jatortasunaren diskurtsoa bigarren maila batean
gelditzen da eta diskurtso politikoa lehenengo maila batera pasatzen da. Fase
honetan bere gestioa “anti-jauntxo” bihurtuko da. Nortzuk ziren kazike
horiek? Ba Victor Chavarri inguruan
sortu zen “Unión Liberal” , “La piña” deitutakoak. Industrializazioari esker aginte
ekonomiko eta politikoa zutenak. Sabino Arana oligarkia honen kontrako erreakzioaren
burua izango da.
Arturo Campionen hitzetan: “Sabino Aranaren izen ospetsua eztabaidaren
baitan dagoen bitartean, inork ez du hura aipatuko asaldatu gabe”.
iruzkinik ez:
Argitaratu iruzkina